Toplumsal mutabakatları bozulan Japonlar kızgın.
KARIYA, Japonya – Toyota’da çalışanlar ve tedarikçiler eskiden firmanın en büyük destekçileriydi. Ancak son yıllarda firmanın maliyet düşürme çabalarından etkilenen aynı kişiler şimdilerde şirketin içine düştüğü hazin durumdan gaddarca bir zevk alıyor. Bu değişim, Japon şirketlerinin değişen tutumlarından kaynaklanıyor. Toyota’yı aileden biri gibi yakın bilen Kariyalılar gibi birçok kentli ve kasabalı, toplumsal mutabakatın bozulmuş olmasından dolayı kendilerini yıllardır sahipsiz hissediyor. Toyota’nın tam zamanlı personeli, hâlâ ömür boyu çalışabileceğinden emin olsa bile, şirketin maaş artışlarında cimri davrandığından yakınanlar da var. Şirket son yıllarda hem kısa vadeli çalıştığı müteahhitlerin sayısını düşürdü hem de fiyatlarını ucuzlatması için tedarikçilerine baskı yaptı. Sankyo Seiko gibi araba parçası üreten binlerce firma onlarca yıldır Toyota’ya sadakatle bağlıydı. Gelgelelim, otomobil devinin son yıllardaki sürekli fiyat düşürme talepleri yüzünden birçokları kepenk indirdi. Toyota bugün aynı parça için on yıl önce ödediğinin yüzde 30 daha azını ödüyor. Oysa birçok şirket, çelik gibi hammaddelerin maliyetlerinin arttığını belirtiyor. Kariya’daki fabrikasında Toyota’ya cam lastikleri üreten 49 yaşındaki Masayuki Nishioka, “Toyota sinekten yağ çıkarmaya çalışır gibi, bizi sıktıkça sıkıyor.” Sankyo’nun patronu Teruo Moewaki de, Ocak ayında yerel bir televizyona çıktı ve kimsenin tahmin edemeyeceği bir şeyi yaptı. Toyota’yı eleştirdi ve onlardan artık sipariş almayacağını açıkladı. 60 yaşındaki Moewaki, “Televizyonda herkesin söylemek istediği, ama cesaret edemediği şeyleri söyledim” diyor. “Toyota’ya göre biz sözüm ona büyük bir aileydik. Oysa şimdi bize ihanet ediyorlar” diye ekliyor. Buradaki birçok kişiye göre, Toyota iyi zamanlarda çalışanlarının ücretlerini artırmadı. Üstelik rekor kârlar yaparken parça tedarikçilerini fiyat düşürmeye zorladı. Aynı kimseler, sıkıntı başladığından beri şirketin binlerce sözleşmeli çalışanı işten çıkardığını ve parça üreticilerini sıkıştırdığını da aktarıyor. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Japonya’da adı konmamış bir toplumsal mutabakat oluşmuştu. Buna göre büyük şirketler iyi zamanda da, kötü zamanda da servetlerini paylaşıyordu. Oysa bugün Toyota, bu mutabakatın şirketlerce nasıl ihlal edildiğinin bir simgesi haline geldi. Toyota üstüne iki kitap yazan Hisao İnoue, “Japonya’nın yeni kurumsal yüzü haline geldiği için Toyota’ya bu kadar saldırılıyor. Japonya’nın tüm sosyal, ekonomik, siyasi sorunları Toyota’ya yükleniyor.” İnoue, eleştirilerin bazen haksızlığa vardığını ve bunların eski Başbakan Junichiro Koizumi döneminde desteklenen Amerikan tarzı rekabetçiliğe ve küreselleşmeye karşı genel bir tepkinin uzantısı olduğunu belirtiyor. Kariya gibi kentler terk edilmiş sanayi bölgelerine dönüşecek gibi görünüyor. Ekonomistler, Japonya’nın bu bölümündeki küçük üreticilerin sayısının son yirmi yılda yarı yarıya azalarak 180 bine düştüğünü ifade ediyor. İşsizlik, Nagoya kentinin yer aldığı Aichi vilayetinde de artış gösterdi ve bir yılda katlanarak yüzde 4,5’e ulaştı. Osamu Miura yeni işsizlerden. Otomobil üreticisinin merkezi Toyota City yakınlarında Prius model hibrid araçların da imal edildiği dev tesiste iki yıl kalite kontrol takibi yapmış. Şirket iki ay önce sözleşmesini yenilemeyeceğini söyleyince o da küresel mali krizden etkilenen binlerce kişilik işsizler ordusuna katılmış. Fakat Miura onların birçoğu gibi sessizce ayrılmayı kabul etmemiş. Her gün işbaşı yapacakmış gibi fabrikanın kapısına geliyor ve her gün geri çevriliyor. Geçenlerde yağmurlu bir öğle sonrası, Toyota’nın eski ve yeni çalışanlarından oluşan küçük bir grup ona katılmış ve fabrikaya gelen işçilere el ilanı dağıtmış. “Bırakın çalışayım!” yazılı mavi bir afişi göğsüne yapıştıran 40 yaşındaki Miura, “Toyota da, Japonya da yanlış yolda” diyor.
MARTIN FACKLER