Yalın Enstitü’yü kurmak için yola çıktığımız 2001 yılından bu güne Toyota’dan bahsetmediğimiz gün bulunmadığını ifade edersem abartmadığımı benimle daha sık bir arada bulunan arkadaşlarım da teyit edeceklerdir.
Neden Toyota bizim hayatlarımızı bu kadar etkiliyebiliyor?  Bu sorunun cevabını vermeden önce benim Otomotiv ve Toyota ile ilgimin geçmişi ve bugününden konuya girmeyi arzulamaktayım.
Toyota ile ilk defa Dünyayı Değiştiren Makina kitabı ile karşılaştım. Bu kitap benim Dünya’ya, işe ve Otomotiv’e bakışımı derinden etkiledi. Jim Womack’ın öncülük ettiği çalışmanın ürünü olan bu kitap beni ve benim gibi düşünen bir çoğumuzu etkilemeye devam etmektedir. Jim Womack ve Dan Jones’un müştereken yazdıkları Yalın Düşünce kitabı gündeme oturdu. Bu kitapta Toyota ve Toyota Üretim Sistemi bütün derinliği içinde anlatılıyordu. Batı Dünyasında yayınlanmış bu ilk kitabı zaman içinde farklı yazarların hazırladığı birçok Toyota kitabı takip etti. Günümüzde Toyota ile ilgili Kitapları ve haberleri takip etmek gerçekten büyük bir çaba gerekmektedir.  Aşağıda bir Toyota Referans kitapları listesini ilgililerin dikkatine sunuyorum.
1998 yılında Türkiye’de ilk defa İstanbul’da iki günlük Yalın Zirveyi organize ettik ve bu sırada Jim Womack ve Dan Jones ve Yalın Düşünce Kitabında yer alan bütün şirketlerin mal sahibi, CEO ve Yöneticileri ile İstanbul’da tanıştık.
Yine 1998 yılında Japonya’da JİPM kuruluşu ile tanıştık ve Türkiye’de birlikte çalışma anlaşmasını yaptık. JİPM kuruluşu Toplam Üretken Bakım konusunda dünyanın en önde gelen kuruluşu idi ve önümüzde bir tek Pirelli örneği bulunmaktaydı. Hakikaten o günlerde İzmit’te dolaştığımız Pirelli’yi aklımdan çıkaramıyorum. Kendilerine de şükran duyuyorum. Bize TPM’in ne demek olduğunu firmalara neler kazandırdığını somut olarak gösterdikleri için. İlk olarak Beko Teknik ve takiben Arçelik Fabrikalarında Başlatılan bu çalışmalar ve sonucunda elde edilen firma ödülleri günümüzde çift rakamlara ulaştı. Nitekim bu yıl da ETİ, Assan, Componenta Manisa ve diğer bir kısım Türk Şirketi Japonya’da Mart ayında ödül alacaklardır.
Yalın Enstitü Derneği olarak Japonya’ya ”Study Mission” Ziyaretini organize ettik.  5-11 Mart tarihleri arasında organize ettiğimiz bu programa 26 kişi katılmakta olup bu gruba başlarında Lemi Güngördü’nün olduğu 4 Yalın Enstitü Tercüman ve Rehberi eşlik etmektedir.. Fabrika ve Toyota Müzelerinin ziyaretlerinin daha anlamlı geçmesine çalışmaktadır. Yolculuk sırasında JİPM üstatlarından Bay Suzuki ve İshibashi tarafından Eğitim verilmektedir.  Ziyaretin tam bir öğrenme ortamında olmasına önem verilmektedir.
Yalın Düşünce platformunda ilk Yalın Enstitü Jim Womack tarafından kuruldu. Bunu Brezilya takip etti. 2001 yılında Türkiye Yalın Enstitüsünü kurmak için Jim Womack teklif edince yola çıktım. İlk önce Detroit’te Ford’un GM’in merkezinde Amerikan Otomotiv Sanayi’nin nereye gittiğini gözlemledim. Ford’un ilk Fabrikasını ve sonradan açtığı dev kuruluşu gezme imkanını buldum. Henry Ford’un, Alfred Sloan’un Detroit’inin 2001 yılındaki halini görme imkanını buldum. 11 Eylül 2001’den bir hafta sonra Brezilya’ya gittim. Brezilya Yalın Enstitüsünün Yalın konusundaki faaliyetlerinden son derecede etkilendim.  Çeşitli Brezilya Fabrikaları içinde en çok Mercedes Benz’in San Paolo’daki Aks Fabrikası ilgimi çekti. Nitekim bu fabrikanın tüm Mercedes’e Yalın Konusunda Okul vazifesini gördüğünü hayretle tespit ettim. Yenilik ve Değişim Almanya’dan değil Brezilyadan Almanya’ya geri dönüyordu. Aynı durum Alcoa, Volvo ve Volkswagen için de geçerli olduğunu bizzat yerinde gördüm. Brezilya beni çok etkiledi. Daha 2001 yılından Brezilya’nın Yeni Başarı öyküsü ülke olduğunu düşünmeye başladım.  Zaman beni haklı çıkardı.
2001 yılında kuruluşunu gerçekleştirdiğimiz Türkiye Yalın Enstitü olarak Toyota ve Toyota Üretim Sistemi konusunda çok büyük gayret göstermekteyiz. Kurulduğumuz günlerde aramıza ilk önce katılan Toyota’da 10 yıl Yönetici olarak görev yapmış ve iki yıl Toyota Türkiye’nin kuruluşu sırasında, 2 yıl Japonya’da çalışan Cevdet Özdoğan’dan, Faruk Tezcan ve Mustafa Dinek’ten istifade etmek imkanı bulduk. Halen de bu arkadaşlarımız bizim Toyota’yı ve Toyota Üretim Sistemini anlamamıza yardımcı olmaktadırlar.
Dünya’nın çeşitli ülkelerinde Yalın Enstitü’ler kurulmaya devam etti ve günümüzde 16 Yalın Enstitü’ye ulaştı. Bu 16 ülkenin Yalın Enstitü’lerinin oluşturdukları Lean Global Network (LGN) birlik üyesi Enstitü’lerin birlikte öğrenme platformunu oluşturuyor  (www.leanglobal.org ).  Bu platform’da Toyota’yı ve Toyota Üretim Sistemi üzerinde çok konuşmaktayız. Amerikan Yalın Enstitü’nün LEI Baş Danışmanı John Shook Toyota’nın Kuzey Amerika için işi aldığı ilk Yöneticilerden birisidir. Uzun süre Japonya’da çalışan John Shook, Amerika Toyota için işe alınanlara ve Amerikalı Tedarikçilere Toyota Üretim Sistemini öğretmekten sorumlu idi. Uzun yıllar bu görevi yerine getirdi. Sonraları LEI’nin kuruluşuna katıldı. Jim Womack’ın en yakın çalışma arkadaşı oldu. Ana dili gibi Japonca bile John Sosyal Antropolog olarak Japon ve Toyota Düşünce biçimini en iyi bilen ve yorumlayan bir kişidir. Ford, GM başta olmak üzere Tanınmış firmalara danışmanlık yapmaktadır. Kendisinden çok istifade etmekteyiz.
2008 yılından bu yana Toyota Üretim Sisteminde uzun yıllar Yöneticilik Yapan, bugün Toyota’nın sıkıntılarının neler olduğunu, nasıl ve ne zaman başladığını bilen ve Toyota Üretim Sisteminin Ruhunu özümsemiş Toshio Horikiri ve arkadaşlarından da çok şeyler öğrenmekteyiz. Bugün Toyota’nın sıkıntılarının neler olduğunu, nasıl ve ne zaman başladığını özel konuşmalarımız sırasında öğrenme fırsatını bulduk. Dolayısıyla, bugün Toyota’nın karşılaştığı sıkıntılar bizim için sürpriz olmamıştır. Nitekim bize Toyota hakkında soru soran arkadaşlarımıza önceden bu yönde düşüncelerimizi paylaşıyorduk. Esasında Toyota’nın bugün yaşadığı sorunların başlangıcının 1999 yılı olduğu düşüncesi hepimizde hakim. Sorunların büyük ölçüde 1999 yılında Toyota Başkanı olan Hiroshi Okuda’ya kadar uzandığını düşünmekteyiz. Sorunların ikinci başlangıç tarihi ise, 2002 yılıdır. Bu tarihte Toyota tarihinde ilk defa iddialı bir büyüme hedefi koydu. O tarihte yüzde 11 olan dünyadaki Pazar payını 2013 yılında yüzde 15 seviyesine çıkartacak ve Dünya’daki birinciliği General Motors’tan alacaktı. 2009 yılında General Motors’un havlu atması ile bu Birincilik daha erken geldi. Ancak bu birincilik Toyota’ya hayırlı olmadı.
Geçen Mart 2009’da Toyota City’i ziyaret ettik ve Horikiri’nin ekibi bize rehberlik yaptı. Müzeleri gezdik. Fabrika ziyaretleri yaptık. Bu ziyaretler sırasında da sürekli Toyota’yı konuştuk. Bize rehberlik yapan Horikiri-san’ın yardımcısı 35 yıl Toyota’da Mühendislik yaptıktan sonra yakın bir süre önce emekli olmuştu. Kendisine Toyota’da neler olduğunu, temel sıkıntıların nerelerden kaynaklandığını sorduğumuzda, şunları söyledi “Toyota’ya bizimle birlikte işe alınan bütün mühendisler sıradan üniversitelerden mezun sıradan insanlardık. İşe başladığımız ilk günden itibaren Toyota Üretim Sisteminin ruhuna sahip Rehberlerin nezaretinde Toyota Ruhu ile yoğrulduk. Sabırla şekillendik. Karşılığında tüm benliğimizle Toyota Üretim Sistemini geliştirmek için çalıştık. Zaman içinde bizler Rehber olduk. Bizim yanımıza verilen genç Mühendisleri aynı şekilde şekillendirdik. Ancak Okuda ile birlikte Japonya’nın yıldız üniversitelerinden egoları yüksek üstün Mezunlar tercih edilmeye başlandı. Rehberlik sisteminde, usta çırak ilişkilerinde sapmalar oldu. Üsttekiler ile Fabrikaların içindekiler arasında mesafeler ve sorunlar oluştu” dedi.  Hızlı büyüme ile birlikte yeni Yönetici ihtiyaçları çok arttı. Her yeni yöneticiye birer Rehber düşerken bu rehberlerin nezaretinde yeni Yöneticiler şekillenirken Yetkinlik sorunları oluştu. Toyota’nın tarihinde ilk defa Japon olmayan yönetici sayısı Japonları geçti. Yine tarihinde ilk defa ilk günlerin sıkıntılarını çekmeyen yönetici sayısı eskileri geçti.
Tarihinde en büyük ve tek krizi 1950 yılında yaşayan Toyota bu tarihten 2008 Ağustos ayında başlayan dünya çapındaki mali ve ekonomik krize kadarki tüm krizlerden karlı ve kazançlı çıkmıştı. Halbuki 2008 Ağustos’unda başlayan krize Toyota’nın hazırlıklı olmadığı, doğru öngörüde bulunmadığı ortaya çıktı. Oysa bu sıralarda Amerika’da kara bulutlar dolaşmaya başlamış, Mortgage konusunda söylentiler çıkmıştı. Toyota en büyük rakibi ve seksen yılın en büyüğü General Motors’u geçmiş, en karlı, en büyük ve en başarılı olmuştu. Belki de yöneticileri korkulacak bir şey olmadığını düşünüp krize yakalandığında tedbirli olmak yerine atak olmayı sürdürdüler. 1952’den bu yana ilk zararını 2009 için açıkladı. Krizden çok kısa bir süre önce Austin, Texas’ta açılan Tundra Ticari Araç Fabrikası faaliyetlerine uzun süre ara vermek zorunda kaldı. Çalışanların ücretlerini Toyota ödemek şartıyla sosyal hizmet yapmaları için Austin Belediyesine teklif etti. Austin Fabrikası için yatırım kararını verirken geçenlerde ayrılan Başkan Watanabe’nin Toyota’nın meşhur ettiği “Genchi Genbutsu” yerinde doğru bilgileri edin prensibini yeteri derecede uygulamadığını, Amerikan gelen raporlara, araştırmalara bakarak karar verdiğini, çok önemli diğer bir Toyota ilkesini çiğnediği iddia edildi.
Jim Womack her ay binlerce adrese gönderdiği aylık e-Posta ile Yalın konusunda önem taşıyan konulara temas etmektedir. Bu yazıların önemli bir kısmını biz Türkçe’ye çevirmekteyiz. Jim Womack son zamanlarda Toyota ile ilgili önemli konulara temas etti. Bunlardan yeni yayınlanacak birini  sunarken Toyota ile ilgili eskilerini de aşağıda bilgilerinize sunuyoruz. Jim Womack’ın son zamanlardaki sorunlarını ve yaşadığı sıkıntıları daha bu sıkıntılar bugünkü hale gelmeden açıklamış ve hepimiz için dersler çıkartmıştı. Jim Womack’ın çok önceleri yaptığı teşhisi bugünkü Toyota Başkanı Akio Toyoda dün Amerikan Kongresi karşısında bizzat dile getirdi.
“TOYOTA KENDİ KURUCU İLKELERİNDEN SAPARAK HIZLI BÜYÜMEYE, SAYILARA YÖNELDİ. HAZIRLIKLARINI TAMAMLAMADAN,  TEDARİK ZİNCİRİNİ HAZIRLAMADAN  VE GARANTİ ETMEDEN, İNSAN GÜCÜNÜ VE YENİ YÖNETİCİLERİNİ HAZIRLAMADAN AŞIRI VE ACELE BÜYÜMEYİ TERCİH ETTİ VE BAŞI DERDE GİRDİ. ”
Nitekim, Amerika’da sorunlara sebep olan gaz pedalının üreticisi ikinci seviyedeki yeni bir Amerikalı üreticidir.
Bizim gözümüzde Toyota hala bugün dünya’nın en iyi şirketidir. Yüzyılı aşan bir çabanın ürünüdür. Bu çabada ve başarıda ön planda olanlar kadar isimleri olmayan isimsiz kahramanlar da pay sahibidir. Onların sesi pek duyulmaz, görev insanlarıdır. Onları arayıp bulmak, her gün yeni ve daha zorlu hedefler vermek, takdiri esirgememek, saygı ve sevgi göstermek gerekir. Bu kişiler kır çiçekleri gibi, gösterişsizdir. Zahmete katlanırlar. Utangaçtırlar. Kendilerini pek ifade edemezler, etmek istemezler. Çok üzerlerine gidildiğinde tevazu ile “görevimi yaptım” derler. İşte o sırada yanılmamak, onların kenara çekilmelerine müsaade etmemek gerekir. Zira zahmette payı olmayanlar, riski paylaşmayanlar, işler düzelmekte olunca hemen ortaya çıkarlar ve kır çiçeklerini arsız bir şekilde kenara itmeye çalışırlar. İşte o zaman gerçek lider bunlara imkan vermez. Gerçek kahramanların ayak oyunları ile kenara itilmelerine meydan tanımaz. Akio, Toyota’da yaldızlı parlak kişilikler yerine gerçek görev insanlarına dönerse,  Bay Horikiri gibi insanları yanına alırsa, bu olaydan Toyota daha da istifade eder ve krizi güçlenerek atlatır. Toyota müşterilerini ve biz Toyota öğrencilerini memnun eder.
Önümüzdeki günlerde Toyota ile ilgili çıkardığımız dersler ile ilgili yazılarıma devam edeceğim.
Referans listesi:
– Liker, K. Jefrey., Toyota Tarzı
– Rother, Mark., Toyota Kata
– Magee, David., How Toyota Became
– Osono, Emi., Shimizu, Norihiko., Takeuchi, Hirotaka., Extreme Toyota
– Sato, Masaaki.,Toyota Leaders
– Hino, Satoshi., Inside The Mind of Toyota
– Liker, Jeffrey., Hoseus, Michael., Toyota Kültürü
– Ohno, Taiichi., Toyota Ruhu
– Morgan, M. James., Liker K. Jeffrey., Toyota Ürün Geliştirme Sistemi
– Liker, Jeffrey., Meier, P. David.,Toyota Talent
– Liker, Jeffrey., Meier, P. David., Toyota Way Fieldbook
– Wada. Kazuo., Yui, Tsunehiko., Courage and Change The Life of Kiichiro Toyoda
– Shimokawa, Koichi., Fujimoto, Takahiro., The Birth of Lean
– Ford, Henry., My Life and Work
– Sloan, P. Alfred.,My Years with General Motors
– Spear. Steven., Bowen. H.Kent., Decoding the DNA of the Toyota Production System
– Spear, J, Steven., Learning to Lead at Toyota
– Wakabayashı, Daısuke., Analysts Weigh İn On Toyota Recall
– McMahon, Tim., Lean Roundup – Toyota Recall
– Shook, John., Toyota Recall Could Cost
– Agence France-Presse, Toyota’s long and bumpy road to success
– Womack. Jim., Beyond Toyota
– Womack. Jim.,Back to Work
Yalçın İPBÜKEN
Yalın Enstitü Derneği Başkanı