Uzun yıllar varlığını sürdüren, topluma mâl olmuş köklü şirketler, kurucularının söylemlerinden beslenen temel ilkeler ışığında yönlerini belirler. Farklı dönemlerde, dönemeçlerde bulundukları konumu, pusula görevi gören ilkeler ile değerlendirerek ibrenin gösterdiği ana felsefe doğrultusunda kararlar alıp o yönde ilerlerler.

Köklü şirketlerden Toyota’nın pusulasının ibresi “insana saygı” yı gösteriyor. Bu ibrenin gösterdiği yolun adı da “Toyota Way”.

Türkçe olarak basitçe “insana saygı” olarak kullanıyoruz fakat bu terimin orijinal kullanımındaki yüklendiği anlam “insanın doğasını oluşturan niteliklerin hepsi” olarak değerlendiriliyor. İngilizce “Respect for People” şeklinde kullanan epey bir kaynak olmakla birlikte “Respect for Humanity”, kelimenin anlamını karşılıyor diye düşünüyorum. Aslında saygı, saygı duyma ifadelerinin günlük hayatımızdaki kullanımı ile Toyota’nın fiiliyatta yaptıkları ve gelecek vizyonunu değerlendirdiğimizde “Valuing Humanity” demek belki daha uygun.

Toyota şirketini biraz incelemiş kişiler iyi bilirler ki; Toyota her aksiyona “özü” yakalayarak başlar. “İnsanın doğasını oluşturan niteliklerin hepsine” saygı duyma üzerine organize olmuş şirkette, öncelikle bu niteliklerin en başında gelen, insanı diğer varlıklardan ayıran temel fark olan, düşünebilme özelliğini yapısal olarak ele aldığı “The Toyota Way 2001” de ilkeleri 2 temel sütun üzerine oturtulduğunu görüyoruz. Birincisi “insana (insani özelliklere) saygı” diğeri ise “Chie ve Kaizen”. Kaizeni biliyoruz da bu “Chie” nedir…? Bilgelik, İngilizce wisdom olarak geçiyor ama tanım şu şekilde: Olaylara veya durumlara yönelik bir usul ortaya koyup, planlayarak doğru şekilde işleme; USUL-PLAN-UYGULAMA becerisi. “ve kaizen” kısmından ise “bu beceri doğrultusunda kaizen” şeklinde düşünüldüğünü tahmin ediyorum.

İnsana saygıda, insanı, biyolojik varlık olarak değerlendirdiğimizde buna karşı yapılan faaliyetler onun rahat çalışacağı ortamı hazırlama şeklinde gerçekleşiyor. Oysaki insanı düşünsel varlık olarak değerlendirdiğimizde onun düşüncelerini hayata geçirebileceği ortamı hazırlamak gerekiyor. Bunu dünyanın bazı öncü firmaları başarı ile gerçekleştiriyorlar.

Toyota’nın yaklaşımı burada farklılık gösteriyor. Toyota, her bireyde farklı çalışan düşünce mekanizmasını eğiterek, bilgi ve teknikle güçlendirerek aynı metodoloji ile özgün sonuçlara ulaşıyor.

Toyota 1937 yılında kurulduğunda ilkeleri doğrultusunda yetişmiş insan gücünü şirkete kazandırmak için sadece bir yıl sonrası, 1938’de Toyota akademiyi kuruyor. O yüzden yukarıda valuing /kıymetlendirme ifadesi daha mı uygun acaba diye düşündüm.

Bu süreçlerden geçmiş özgün bir karakterden bahsetmek istiyorum; MİTSURA KAWAİ…

Mitsura Kawai, 2. Dünya savaşının yaralarının sarılmaya devam ettiği 1948 yılında doğuyor. İlkokul 4. Sınıftayken babasın vefatıyla zorluklar içinde ortaokulu bitiriyor. Liseye devam etmesi çok zor çünkü para kazanması gerekiyor. Bu aşamada hem para kazanacağı hem de eğitimine devam edebileceği hem de mezun olduğunda işinin hazır olduğu Toyota Akademi onun için çıkış noktası oluyor.

Mezun olduğu 1966 yılından günümüze kadar üretimde çeşitli birimlerde çalıştıktan sonra departman müdürü, fabrika müdürü, yönetim kurulu uzman üyeliğinden sonra başkan yardımcılığına kadar uzanan bir yolculuk sonrasında şu an “Executive Fellow” diye adlandırılan görevde aktif olarak üst düzey yöneticilerin yönetsel ve liderlik becerilerini güçlendirmeleri için destek oluyor.

Kawai Bey pek çok kritik süreçte neredeyse benliğinin DNA’sına kadar işleyen Toyota ilkeleri doğrultusunda pusulayı ortaya koyup şirketin yolunu bulmasında etkin rol oynuyor. Örneğin bütün dünyada hızla otomasyona geçiş sürecinde Toyota’nın politikaları belirlenirken karar onun şu sözü doğrultusunda şekillendi “otomasyon insan becerilerinden gelir, biz özümüze dönüp insan becerilerini muhafaza etmeliyiz”. Bu ifade Toyota dışı şirketlerde Toyota otomasyona karşı şeklinde algılansa da Bay Toyota ve yönetim kurulu Kawai Bey’in ne demek istediğini çok iyi biliyordu ve o doğrultuda hareket edildi.

Daha yakın bir zamanda yine tartışmanın birinde Kawai Bey söyle söylüyor; Otomasyon müthiş bir noktaya geldi fakat bugünün makinaları gelecek nesil makinaları geliştiremiyor.

Toyota’nın başkanı Akio Toyota mutlaka her yıl Toyota Akademi mezuniyet törenine katılır. Tören sonrası röportajda hafif buğulu gözlerle Toyota’yı 18 yaşındaki bu insanlara bırakıyor olmaktan o kadar mutluyum ki … diyor.

Tören sonrası mezun olan gençlerden birine; “Toyota artık kendini mobilite şirketi olarak tanımlıyor bu konuda ne düşünüyorsunuz” diye sordular. “Toyota şekil değiştirse de reformalar olsa da biz o şartlarda çalışmaya uygun eğitimi aldığımızı düşünüyorum”. Gerçekten mezun olan öğrencilerin bazıları Fuji dağı eteklerindeki “wowen city” denen Toyota’nın gelecek deneysel şehrinde yaşayıp çalışacaklar. Kawai Bey’in insan becerilerine güvenmekten vazgeçmeme konusunda ortaya koyduğu irade haklılığını gösteriyor.

Toyota kendi liderini geliştiren şirketten; şirketini geliştiren lidere doğru uzanan büyük bir yapı…

Murat Deniz Balaban

Japonca Tercüman