Niçin Toyota’yı anlamaya hala gayret ediyoruz?

Toyota veya Japon Tarzı ile ilk olarak ilgilenmeye, 1980’li yılların başında “Japon Tarzını Uygulayalım” diyen Tofaş Fabrikası İtalyan Müdürü Giuseppe Gelmi’nin isteği ile başladım. O sıralarda 12 Eylül 1980 askeri müdahalesi gerçekleşmiş, 1970’li yılların başından sonuna gittikçe artan siyasi, sosyal, sendikal ve ekonomik sıkıntılar, fabrikalarda süren uzun grevler (TOFAŞ hariç) sonunda askeri müdahale ile sonlanmıştı. Etraf güllük gülistanlık olmuş ancak ekonomik sıkıntılar had safhadaydı.

Aynı tarihlerde Harvard’ın tanınmış Profesörü Ezra Vogel “Japan As Nr. 1” kitabını yayınlamış, 1980 tarihinde Amerikan NBC televizyonu Japon mucizesi ile ilgili bir belgesel yapmıştı. Bu iki yayın Amerika ve Dünya’daki Japonya ilgisini tetiklemişti. Yine aynı tarihlerde Koç Holding bu filmi getirtmişti. Tofaş temsilcisi olarak Divan Otel’inde gösterilen bu filmi izlemiştim. İzleyenler arasında rahmetli Vehbi Koç’un da bulunduğunu anımsıyorum. Japon otomobillerine Amerika’daki ilgi üst seviyelere çıkmış, Amerikan sendikaları başta olmak üzere birçok işçi kuruluşu Japon mallarına boykot çağırıları yoğunlaşmıştı. İşte o günlerde Japon devleri Nissan ve Honda Kuzey Amerika’da ilk fabrikalarını faaliyete geçirmişti. Toyota ise Eiji Toyoda Başkanlığında daha dikkatli davranarak, Amerika kıtasına tek başlarına değil zamanın dünya devi GM ile ortak olarak girmeye karar vevermişti.

GM ve Toyota bu ortaklığı kendi açılarından arzu ediyorlardı. Birçok güçlüğe rağmen bu anlaşma gerçekleşti ve 1982 yılında hayata geçen anlaşma için GM’in bir süre önce kapattığı Güney Kaliforniya’daki fabrikasında (NUMMİ) GM ve Toyota olarak yeniden faaliyete geçti.

NUMMİ fabrikasının kapanma nedeni, fabrikanın kötü kalitedeki otomobillerin maliyetinin de yüksek olmasıydı. Fabrikada dünyanın tanıdığı güçlü Birleşik Otomobil İşçileri (united auto workers) Sendikası faaliyetteydi. Fabrika kapanırken sendika ile yapılan anlaşma ile bu fabrika tekrar açıldığında ilk önceliğin işten çıkarılmış işçilere verileceği kararlaştırılmıştı.

Yapılan anlaşmaya göre GM birçok yöneticisini Toyota’nın mucizesini öğrenmek için fabrikada görevlendirdi. Toyota tarafı, Yalın Enstitüler Birliği Başkanı John Shook’u burada işe giren ilk Amerikalılardan biriydi. 8 Nisan 2021 Yalın Enstitü Yalın İK Zirvesindeki ana konuşmacı İsao Yoshino ile Amerikalılara Toyota İş Kültürünü öğretmek için görevlendirmiş ve John Shook’u da ilk Amerikalı eğitmen görevlendirilmiştir. NUMMİ’de görevlendirilen sınırlı sayıdaki Japon Teknik insanlar ve Japon Yöneticilerin misyonu Amerikalı Yönetici ve İşçilerle Toyota Üretim Sistemini uygulamaları için yönlendirmek ve eğitmek ve örnek olmak, mentorluk yapmaktı. Bu ortaklıktan GM istediğini bulamamış, Toyota Üretim Sistemini kendi yöneticileri ile öğrenmelerine rağmen GM çatısı altına taşımaları GM kültürü müsaade etmediği için mümkün olamamıştı. Nitekim 2009 krizinde GM ortaklık olarak devlet desteği ile ayakta kalabilmiş ortaklık yapısı el değiştirmiştir.

İşe alınan işçiler ve yöneticiler iki haftalığına Japonya’da ağırlandılar. Japon işçileri ile yan yana iki hafta çalışmışllar, akşamları ve tatil günleri ise yoğun olarak Japon işçilerle birlikte olmaya, birlikte zaman geçirmeye odaklanmışlardır. Neticede Toyota iş kültürü ile yoğun şekilde tanıştıktan sonra yenilenmiş olarak geri döndüler. Zaman içinde NUMMİ ve Kentucky’deki Toyota Fabrikalarında ilk Amerikalı müdür Gary Convis’te işe alınan ilk grup içinde Japonya’ya ilk gidenler arasındaydı. Gary Convis’in yazdığı Toyota Tarzı Liderlik Kitabı Gary’in kendi hikâyesi olması dolayısiyle çok değerlidir. Toyota Tarzı Liderliği gerçekten öğrenmek isteyenler için tam bir kılavuz kitabıdır. Ayrıca Gary Convis Yalın Enstitü davetlisi olarak Bursa’daki Yalın Zirvede konuşma yapmış ve Tofaş Otomobil Fabrikasını gezmiştir.

NUMMİ iş kültürü ile ilgilenenler için tam bir kültür değişimi hadisesidir. Yalın Ensititü John Shook kaleminden NUMMİ öyküsünü MİT yayını olarak Türkçeleştirmiştir. İş Kültürü ile uğraşanların kılavuz kitabıdır.

1982 tarihinde başlayan kültür değişimi ve yeniden üretime hazırlık 1984 tarihinde tamamlanmış ve iki yıl içinde eski çalışanlardan oluşan NUMMİ fabrika en başarılı otomobil fabrikalarından birisine dönüşmüş ve büyük başarı kazanmıştır. Toyota Yönetim kuzey amerika’yı NUMMİ deneyimi sayesinde iyi bir şekilde öğrenmiş ve kısa süre içinde Kentucky Lexington’daki Fabrikasını faaliyete geçirmiştir. Kişi olarak bu fabrikayı gezme imkânım olmuştur. Kentucky fabrikasında büyük başarılar kazanılmıştır. Halen Toyota mucizesi devam etmektedir.

Kuruluşunuzun vizyonunu Nerede aramak gerekir yazım devam edecektir. Hikayenin devamında başlıkla ilişki kurmaya çalışacağım.

Yalçın İpbüken