Türkiye’nin lokomotif sektörlerinden olan inşaat sektörü ekonomideki pazar payı açısından birçok sektöre göre oldukça büyüktür. Ancak, inşaat projelerinin karmaşık yapısı ve projelerdeki belirsizlikler sektörün büyüme hızını ve iş hacmini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle, başarılı projelerin uygulanması için projelerin karmaşık yapılarının incelenmesi, belirsizliklerin giderilmesi, maksimum kalite ve minimum iş kazası prensibi ile çalışılması büyük önem taşımaktadır.

İnşaat sektörü günümüzde de birçok açıdan emek yoğun üretim sistemine dayanmaktadır ve verimsizlik ile iş kazaları gibi birçok problemle mücadele etmektedir. İşçiler bu kapsamda günlük bazda prototip üretimin problemleri ile mücadele etmekte olup bu problemleri çözmek için yeterli eğitim ve bütünsel performansı geliştirmeye yönelik takım içi sistem düşüncesine sahip değildirler. Bu nedenle, inşaatta hatasızlığın sağlanması ve proseslerin maksimum güvenlikli gerçekleştirilebilmesi için yenilikçi yaklaşımların benimsenmesi şarttır.

Son yıllarda “Yalın Düşünce (Lean Thinking)” kavramının inşaat sektöründe kullanılması inşaat üretimindeki problemlerin, hataların ve olumsuzlukların minimum düzeye indirilmesi ve belirsizliklerin giderilmesinde oldukça etkili olmuştur. Yalın düşüncenin temelinde yer alan “Yalın Üretim” fikri hataların giderilmesi ve süreçlerin iyileştirilmesine olanak sağlayarak projelerin müşteri beklentileri doğrultusunda gerçekleşmesini mümkün kılmaktadır. 1980’li yıllarda otomobil endüstrisinde Japon uygulamaları konusunda çalışmalar yürüten MIT ve Harvard üniversiteleri çalışma grubunda yer alan John Krafcik, Toyota Üretim Sistemini  “Yalın Üretim” olarak isimlendirmiş ve bu sistemi seri üretime ile emek yoğun üretimden farklı tutmuşlardır (Womack ve diğerleri, 1989). “Yalın” tabiri ile Toyota’nın Amerikan üreticilere kıyasla malzeme, insan, makine, para, zaman, mekân gibi kaynakları çok daha az kullandığına dikkat çekilmiş ve müşterilerine yüksek kalitede ürünler tedarik etme amacı vurgulanmıştır. Bu nedenle Yalın Üretim Enstitüsü (The Lean Enterprise Institute) yalın kelimesini “daha az kaynakla müşteri için daha çok değer yaratılması” olarak tanımlamaktadır (LEI, 2016).

Yalın düşünce iki temel prensip üzerine inşa edilmiştir: (1) İnsana saygı (2) Sürekli iyileştirme.

Bugüne dek yalın düşünce prensipleri otomobil endüstrisi dışında da birçok sektörde uygulama alanı bulmuştur (örneğin sağlık sektörü). “Yalın İnşaat” adı verilen yalın düşüncenin inşaata uygulanması ise 1990’lı yıllarda bir grup araştırmacı tarafından başlatılmış olup günümüzde de devam etmektedir (Koskela 1992, Ballard ve diğerleri 2002, Koskela ve diğerleri, 2002). Bu amaçla, Uluslararası Yalın İnşaat Grubu (International Group for Lean Construction (IGLC)) isimli bir yalın prensipleri uygulayıcı bir toplulukta kurulmuş ve 1993 yılından beri de aktif bir şekilde faaliyet göstermeye başlamıştır (www.iglc.net). Yalın tasarım ve inşaat ilişkisi üzerine daha önce araştırmacılar tarafından birçok çalışma yürütülmüştür ve bu çalışmalardan birinde poka yoke uygulamaları ele alınmıştır (Gambatese ve Pestan, 2014). Yine yalın düşünce ve iyileştirilmiş iş güvenliği ilişkisi ile ilgili Glenn Ballard tarafından geliştirilen Last Planner System ele alınmış ve yalın iş güvenliği konularında da çalışmalar gerçekleştirilmiştir (Ballard, 2000; Howell ve diğerleri, 2002).

Peki, yalın düşünce inşaat sektörü’nde nasıl uygulanmaktadır? İnşaat sektöründe hatasızlık nasıl sağlanabilir? ve Yalın projeler güvenli midir?… Bu ve bunun gibi birçok soru günümüzde inşaat sektörünün en çok üzerinde durduğu sorulardır. Aslında, bu soruların cevabını açıklayabileceğimiz birçok durum mevcuttur.

Örneğin; inşaatta iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması.

İnşaat sektöründe her yıl sıklıkla yaşanan iş kazaları iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin eksik veya kusurlu olduğunu gözler önüne sermektedir. Yapılan araştırmalara göre, iş sağlığı ve güvenliğinde en önemli problemlerden biri kurum içerisinde iş güvenliği kültürünün olmaması veya eksik olmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. İş güvenliği kültüründeki eksiklikler işçilerin birçok tehlikeye bilinçsizce yaklaşmasına sebep olmaktadır.

İş sağlığı ve güvenliğinde en büyük problemlerden diğeri ise iş kazalarının bildirilmemesi veya eksik bildirilmesi ile gerçeği yansıtmayan verilerdir. Özellikle “ramak kala” olayların kayıt altına alınmaması iş yerlerinde ne tür tehlikelerin oluşabileceği ve gerekli önlemlerin alınabilmesi hususunda başarısızlık teşkil etmektedir.

ABD’de faaliyet gösteren İş Sağlığı ve Güvenliği Kurumu (OSHA) ölümlü kazaların engellenmesi, yaralanma oranlarının düşürülmesi, inşaat sektöründe daha yüksek standartların hâkim olması gibi konularda çalışmalar yürüten bir kurumdur. İş sağlığı ve iş güvenliği açısından OSHA şu açıklamayı yapmaktadır. “Önerilen uygulamalar iş sağlığı ve güvenliği yönetimi açısından proaktif bir yaklaşımı vurgulamaktadır. Geleneksel yaklaşımlar çoğunlukla tepki olarak geliştirilmiştir yani ancak bir işçi yaralandığında veya hastalandığında, yeni bir standart veya düzenleme yayınlandığında veya bir dış denetleme sonucunda bir problem keşfedildiğinde eyleme geçilmektedir. Hâlbuki bir yaralanma veya hastalık öncesinde hatanın tespit edilerek ortadan kaldırılması daha efektif bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımla hareket etmek işçi yaralanmaları ve hastalıklarının doğrudan ve dolaylı maliyetlerini düşürecek hem de pozitif bir çalışma ortamı oluşturacaktır”. (OSHA, 2016).

Yalın düşüncenin bu noktada yaklaşımı ise “Poka yoke” yaklaşımıdır. Bu Japonca’da hata engelleme anlamına gelen Poka yoke; sistemlerde meydana gelen hataların önüne geçerek iş kazalarının ve yaralanmaların önüne geçerek güvenli bir çalışma ortamı sağlamaktır. poka yoke’nin amacı israfı ortadan kaldırarak sistem performansını iyileştirmek, ürün ve süreç hatalarını yok etmek (tehlikeli durumların oluşması gibi), varyasyonu düşürmek ve düşük kaliteyi tolere etmemektir. Poka yoke yıllardır Toyota’da kullanılmakta olup Toyota Üretim Sistemi’nin bir parçasıdır. Poka Yoke uygulamaları daha önce imalat ve sağlık gibi birçok sektörde kullanılmış ve bu sektörlere büyük fayda sağladığı gözlenmiştir. Hatta yapım endüstrisine düşük iş hacmi ve karmaşık üretim sistemleri açısından avantajları ve İstatistiki Süreç Kontrolü (Statistical Process Control) ve Altı Sigma (Six Sigma) gibi diğer iyileştirme metotlarından üstünlüklere sahip olması nedeniyle birçok sektörde geniş kullanım alanı bulmuştur. Sağladığı faydalar nedeniyle Poka yoke kullanımının inşaat sektöründe yaygınlaşması ve sektörde hatasızlık ve iş güvenliği açısından büyük faydaların ortaya çıkacağı düşünülmektedir. Poka yoke uygulamaları inşaat mühendisliğinde birçok sürece, göreve, basit veya karmaşık projeye uygun olacak şekilde kullanıma uygundur (Wood 1986, McDonald 1998). Ancak, Poke yoke kavramının inşaat mühendisliği literatüründe sıkça yer alması dışında (örneğin dos Santos ve Powell, 1999, Tommelein 2008a, 2008b), pratikteki uygulamalarının o kadar yaygın olmadığı gözlenmektedir. Bu nedenle, Poka yoke uygulamalarının hangi tür fırsatlar sunduğu, hata önlemedeki başarısı, sektörlere sunacağı hatasızlık ve güvenlik olanaklarının özellikle yapım endüstrisinde iyi araştırılması gerekmektedir. Aksi takdirde bu çok da pahalı olmayan uygulamalardan inşaat sektörünün faydalanması mümkün olmayacaktır.

İş kazalarının önlenmesini amaç edinen OSHA’nın Poka Yoke yaklaşımı ile ortak bir noktada buluştuğu açıkça görülmektedir. Çünkü birçok Poka yoke uygulaması hataların kaynağında keşfedilerek engellenmesi ve sıfır kalite kontrolü amacı ile geliştirilmiştir (Shingo, 1986). Bu nedenle, Poka yoke bir hata yönetimi sistemidir (Tommelein, 2017) ve yalın düşünürler tarafından da benimsenen bu sistem iş güvenliği açısından oldukça etkili bir çözüm yöntemi olacaktır.

KAYNAKÇA

Ballard, G. (2000). The Last Planner System of Production Control. PhD Dissertation, University of Birmingham, UK.

Ballard, G., Tommelein, I., Koskela, L., and Howell, G. (2002). “Lean Construction Tools and Techniques.” Chapter 15 in Rick Best and Gerard de Valence (editors, 2002). Design and Construction: Building in Value. Butterworth-Heinemann, Elsevier Science Ltd, pp. 227-255 beyond a Zero Vision’ by P.E.D. Love and J. Smith.” ASCE, J. Constr. Eng. And Manage.,

dos Santos, A., Powell, J., Sharp, J., and Formoso, C.T. (1998). “Principle of transparency applied in construction.” Proc. 6th Ann. Conf. Int’l. Group for Lean Construction, Guaruja, Brazil.

Gambatese, J. and Pestan, C. (2014). “Connection between Lean Design/Construction and Construction Worker Safety.” CPWR Small Study Final Report, Oregon State Univ., Dec

Howell, G.A., Ballard, G., Abdelhamid, T.S., and Mitropoulos, P. (2002). “Working Near the Edge: A New Approach to Construction Safety.” Formoso, C.T. and Ballard, G., Proc. 10th Ann. Conf. Int’l. Group for Lean Construction, Gramado, Brazil, 6-8 August, pp. 49-60

https://doi.org/10.1061/(ASCE)CO.1943-7862.0001414

Koskela, L. (1992). “Application of the new production philosophy to construction.” Technical Report 72, CIFE, Stanford University, Stanford, CA.

Koskela, L., Howell, G., Ballard, G., and Tommelein, I. (2002). “The Foundations of Lean Construction.” Chapter 14 in Rick Best and Gerard de Valence (editors, 2002). Design and Construction: Building in Value. Butterworth-Heinemann, Elsevier Science Ltd, pp. 211-226

LEI (2016). http://www.lean.org/WhatsLean/, Lean Enterprise Institute, visited 14 April

McDonald, M.J. (1998). Quality Prediction and Mistake Proofing: An LDRD Final Report. Sand98-0557, Sandia National Laboratories, Albuquerque, NM, 32 pp. www.osti.gov/servlets/purl/650152 (June 15, 2016).

OSHA (2016). Recommended Practices for Safety & Health Programs in Construction. Occupational Safety and Health Administration, Washington, DC.

www.osha.gov/shpguidelines/docs/8524_OSHA_Construction_Guidelines_R4.pdf

Shingo, S. (1986). Zero Quality Control: Source Inspection and the Poka-Yoke System. Taylor&Francis.

Tommelein, I.D. (2008a). “‘Poka Yoke’ or Quality by Mistake Proofing Design and Construction Systems.” In Tzortzopoulos, P. and Kagioglou, M. (Eds.) (2008). Proc. 16th Annual Conf. of the Int’l. Group for Lean Constr. (IGLC 16), 16-18 July, Manchester, UK.

Tommelein, I.D. (2008b). “Mistake-Proofing Design and Construction Systems Improves Quality of Capital Projects: Pillars of the Toyota Production System Adapted for AEC Industry.” Published: 11-18-2008, www.tradelineinc.com/reports/2008-11/mistake-proofing-designand-construction-systems-improves-quality-capital-projects.

Tommelein, I.D. (2017). “Discussion of ‘Toward Error Management in Construction: Moving

Womack, J.P., Jones, D.T. and Roos, D. (1990) The Machine that Changed the World, New York: Macmillan.

Wood, R.E. (1986). “Task Complexity: Definition of the Construct.” Organizational Behavior and Human Decision Processes, 37:37- 60.

Womack, J. P., Jones, D. T., & Roos, D. (1990). Machine that changed the world. Simon and Schuster.

Dr. Öğr. Üyesi Sevilay DEMİRKESEN ÇAKIR
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ (İNGİLİZCE)
Öğretim Üyesi
Lecturer
FLORYA HALİT AYDIN YERLEŞKESİ
444 1 428
sevilaydemirkesen@aydin.edu.tr

Dr. Sevilay Demirkesen Çakır lisans derecesini 2010 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği B.lümü’nden almıştır. Dr. Demirkesen yüksek lisans derecesini 2011 yılında Chicago’da bulunan Illinois Institute of Technology (İllinois Teknoloji Enstitüsü)’den ‘Yapım Mühendisliği ve Yönetimi’ programından almıştır ve İş Sağlığı ve Güvenliği alanında çalışmalar yürütmüştür. Doktora derecesini ise 2016 yılında Boğaziçi Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Programından almıştır. Dr. Demirkesen’in Yalın Üretim ve Yalın İnşaat ile tanışması 2016 yılında doktora sonrası araştırmacı olarak gittiği ABD’nin Kaliforniya eyaletinde yer alan University of California, Berkeley’de başlamıştır. Dr. Demirkesen burada 2 yıl süre ile ‘Yalın Üretim, Yalın İnşaat, Yalın Teknikler, Yalın İş güvenliği ve Hata Engelleme Teknikleri’ konularında Profesör Iris Tommelein ve Dr. Glenn Ballard ile birlikte Proje Üretim Sistemleri Laboratuvarı’nda (http://p2sl.berkeley.edu/) araştırmalar yürütmüştür. Dr. Demirkesen’in Yalın İnşaat konularında araştırmalarını Türkiye’de yürütmek istemesi üzerine yolu Yalın Enstitü Derneği ile kesişmiştir. Yalın Enstitü Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Yalçın İpbüken ile Yalın İnşaat konusunda araştırmalar yapmak, bu kavramı Türkiye’de yaygınlaştırmak ve uygulamanın yanında, bu konularda danışmanlık hizmetleri sunmak üzere bir araştırma takımı oluşturmuşlardır. Dr. Demirkese halen Istanbul Aydın Üniversitesi’nde Dr. Öğretim Üyesi olarak çalışmaktadır. Dr. Demirkesen’in ayrıca akademik çalışmaları devam etmekte olup University of California, Berkeley ve Karlsruhe Institute of Technology  ile iş birliği kapsamında da yürüttüğü çalışmaları mevcuttur.